Qasim Razvi: సెప్టెంబర్ 17 వచ్చిందంటే తెలంగాణవాసులకు గుర్తుకు వచ్చే వ్యక్తి ఖాసీం రజ్వీ. బతుకమ్మ పండుగ సమయంలోనూ తెలంగాణ ఆడపడుచులు రజ్వీ పేరు తలుచుకుని ఇప్పటికీ వణికిపోతారు. అతను సాగించిన అరాచకాలు అలాంటివని చరిత్ర చెబుతోంది. మహారాష్ట్రలోని లాతూర్లో న్యాయవాదిగా వృత్తి జీవనం ప్రారంభించిన ఒక సామాన్య వ్యక్తి, హైదరాబాద్ సంస్థానంలో నిజాం పాలన చివరి దశలో కీలక వ్యక్తిగా ఎదిగారు. 1940లలో మజ్లీస్–ఎ–ఇత్తేహాదుల్ ముసల్మీన్ (ఇత్తేహాద్) అనే సంస్థకు అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికై, హైదరాబాద్కు తన కార్యకలాపాలను మార్చారు. ఈ సంస్థ ముస్లిం పరిరక్షణ కోసం ఏర్పడినప్పటికీ, రజ్వీ నాయకత్వంలో రజాకార్ అనే సైనిక విభాగం ద్వారా ఇది శక్తివంతమైన శక్తిగా మారింది. రజాకార్లు, అర్థం ‘స్వచ్ఛంద సైనికులు‘ అయినప్పటికీ, వివిధ కులాలు, మతాల నుంచి సభ్యులు ఉన్నప్పటికీ, ముస్లిం ఆధిపత్యం కారణంగా వారు ముస్లిం సంస్థగా ముద్రపడ్డారు. రజ్వీ తన ఇద్దరు కుమారులను కూడా ఈ విభాగంలో చేర్చడం ద్వారా తన నిబద్ధతను చాటుకున్నారు.
నిజాం పాలనలో రజ్వీ ప్రభావం..
1947 ఆగస్టు 15న భారతదేశం బ్రిటిష్ పాలన నుంచి స్వతంత్య్రం పొందినప్పటికీ, ఏడో నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్ హైదరాబాద్ సంస్థానాన్ని స్వతంత్ర రాజ్యంగా కొనసాగించాలని ప్రకటించారు. ఈ నిర్ణయంలో ఖాసీం రజ్వీ కీలక పాత్ర పోషించారు. ఆయన తీవ్రవాద ప్రసంగాలు, ‘హైదరాబాద్పై సైనిక చర్య జరిగితే ఢిల్లీ ఎర్రకోటపై అసఫ్ జాహీ జెండా ఎగురుతుంది‘ అనే వంటి ఉద్వేగభరిత వ్యాఖ్యలు, నిజాం ప్రభుత్వంపై ఆయన పట్టును పెంచాయి. రజ్వీ ప్రభావం నిజాం మంత్రివర్గ నియామకాల్లో కూడా కనిపించింది. మీర్ లాయక్ అలీని ప్రధానమంత్రిగా నియమించడంలో ఆయన పాత్ర ఉందని చెబుతారు. రజాకార్ల ద్వారా హైదరాబాద్ స్వతంత్రతను కాపాడాలని, అవసరమైతే హింసాత్మక మార్గాలను అనుసరించాలని రజ్వీ పిలుపునిచ్చారు. ఈ వైఖరి భారత యూనియన్తో సంబంధాలను దెబ్బతీసింది.
ఆపరేషన్ పోలో.. రజ్వీ అరెస్ట్..
హైదరాబాద్ సంస్థానం భారత యూనియన్లో విలీనం కావాలని భారత ప్రభుత్వం పట్టుబట్టింది, కానీ చర్చలు విఫలమవడంతో 1948 సెప్టెంబర్ 13–17 మధ్య ఆపరేషన్ పోలో జరిగింది. ఈ సైనిక చర్య ద్వారా హైదరాబాద్ భారత్లో విలీనమైంది. రజాకార్లు ఈ చర్యను అడ్డుకోలేకపోయారు. రజ్వీ నాయకత్వంలో జరిగిన హింసాత్మక సంఘటనలు, బీబీనగర్ దోపిడీ, జర్నలిస్ట్ షోయబుల్లా ఖాన్ హత్య వంటివి ఆయనపై తీవ్ర ఆరోపణలకు దారితీశాయి. రజ్వీపై మూడు అభియోగాలు మోపబడ్డాయి: బీబీనగర్ దోపిడీ కేసులో ఏడేళ్ల ఖైదు, షోయబుల్లా హత్య కేసులో జీవిత ఖైదు తీర్పు వచ్చింది. న్యాయవాదిగా తన వాదనలను స్వయంగా ట్రిబ్యునల్ ముందు వినిపించినప్పటికీ, అప్పీల్ ద్వారా జీవిత ఖైదు రద్దయింది. చంచల్గూడ, ఎరవాడ జైళ్లలో 1957 వరకు గడిపిన రజ్వీ, 1957 సెప్టెంబర్ 11న విడుదలయ్యారు.
పాకిస్తాన్లో శాంతియుత జీవనం
జైలు నుంచి విడుదలైన తర్వాత, రజ్వీ ఇత్తేహాద్ నాయకత్వాన్ని అబ్దుల్ వాహిద్ ఒవైసీకి అప్పగించాడు రజ్వీ. పాకిస్తాన్కు వలస వెళ్లారు. హైదరాబాద్లో నేర చరిత్ర కారణంగా న్యాయవాద వృత్తిని కొనసాగించలేకపోయారు. కరాచీలో స్థిరపడిన రజ్వీ, తన మనుమరాలు అతియా ఖాన్ ప్రకారం, సామాన్య జీవితాన్ని గడిపారు. పాకిస్తాన్లో ముస్లిం లీగ్ నాయకత్వం లేదా రాజకీయ పదవులు చేపట్టే అవకాశాలు వచ్చినప్పటికీ, ఆయన రాజకీయాలకు దూరంగా ఉండి, సాధారణ జీవనం ఎంచుకున్నారు. 1970లలో కరాచీలో ఆయన జీవితం ముగిసింది.
ఖాసీం రజ్వీ జీవితం హైదరాబాద్ సంస్థానం సంక్లిష్ట చరిత్రను ప్రతిబింబిస్తుంది. ఆయన తీవ్రవాద వైఖరి, నిజాం స్వతంత్రత కోసం పోరాటం, రజాకార్ల హింసాత్మక చర్యలు హైదరాబాద్ విలీనాన్ని తీవ్రమైన సంఘర్షణలకు గురిచేశాయి. అయినప్పటికీ, రజ్వీ నాయకత్వం ముస్లిం సమాజంలో కొంతమందికి ప్రేరణగా నిలిచినప్పటికీ, దాని హింసాత్మక మార్గం చివరకు విఫలమైంది. ఆయన జీవితం, రాజకీయ తీవ్రవాదం, స్వతంత్ర రాజ్య ఆకాంక్షలు, చివరకు శాంతియుత జీవనం ఎంచుకోవడం ద్వారా, ఒక నాయకుడి సంక్లిష్టతను చూపిస్తుంది.
