Jyotirlinga Mahakaleshwar Temple: శివునికి అత్యంత పవిత్రమైన నివాసాలుగా చెప్పే పుణ్యక్షేత్రాలులో మహాకాళేశ్వర జ్యోతిర్లింగం అనేది పన్నెండు జ్యోతిర్లింగాలలో ఒకటి. ఇది మధ్యప్రదేశ్ లో ఉజ్జయినిలో ఉంది. ఈ ఆలయం పవిత్రమైన షిప్రా నది ఒడ్డున ఉంది . ఇక్కడ లింగం రూపంలో ఉన్న శివుడు స్వయంభూ అని నమ్ముతారు. ఉజ్జయిని మహాకాళ దేవాలయం మొదట ఎప్పుడు వచ్చిందో చెప్పడం కష్టం. అయితే, చారిత్రక కథనాల ప్రకారం దీనిని మొదట ప్రజాపిత బ్రహ్మ స్థాపించాడని పురాణాలు చెబుతున్నాయి. మహాకాళ దేవాలయం శాంతిభద్రతల పరిస్థితులను చూసేందుకు 6వ శతాబ్దంలో చండ ప్రద్యోత రాజు యువరాజు కుమారసేనుని నియమించినట్లు ప్రస్తావన ఉంది. బీసీ. 4వ-3వ శతాబ్దానికి చెందిన ఉజ్జయిని శివ మూర్తిని కల్గిన పంచ్-మార్క్ నాణేలు కూడా లభించాయి. అనేక ప్రాచీన భారతీయ కవిత్వ గ్రంథాలలో కూడా మహాకాళ దేవాలయం పేరు ప్రస్తావనకు వచ్చింది. ఈ గ్రంథాల ప్రకారం, ఆలయం చాలా అద్భుతంగా, గొప్పగా ఉండేది. దాని పునాది, వేదిక రాళ్లతో నిర్మితమైంది. ఆలయం చెక్క స్తంభాల మీద ఉండేది. గుప్తుల కాలానికి ముందు దేవాలయాలపై శిఖరాలు లేవు. దేవాలయాల పైకప్పులు చాలా వరకు చదునుగా ఉండేవి. బహుశా ఈ వాస్తవం కారణంగా, రఘువంశంలో కాళిదాసు ఈ ఆలయాన్ని ‘నికేతన’గా అభివర్ణించాడు. ఆలయ పరిసరాల్లోనే రాజ రాజభవనం ఉండేది. మేఘదూతం తొలి భాగంలో కాళిదాసు మహాకాల దేవాలయం గురించి మనోహరమైన వర్ణనను ఇచ్చాడు. ఈ చండీశ్వర దేవాలయం అప్పటి కళ, వాస్తుశిల్పానికి ఒక ప్రత్యేక ఉదాహరణగా ఉండవచ్చు. బహుళ అంతస్తుల బంగారు పూతతో కూడిన రాజభవనాలు, అద్భుతమైన కళాత్మక వైభవాన్ని కలిగి ఉన్న భవంతులతో గల ఆ పట్టణం ప్రధాన దేవుని ఆలయం కూడా ఎంత అద్భుతంగా ఉండేదో నిర్ధారించుకోవచ్చు.
కాళిదాసు వర్ణనలతో..
కాళిదాసు వర్ణన ప్రకారం రకరకాల సంగీత వాయిద్యాల ధ్వనులతో వాతావరణమంతా మారుమోగేది. మనోహరమైన, చక్కగా అలంకరించిన ఆడపిల్లలు ఆలయ సౌందర్య సౌందర్యానికి చాలా వన్నె తెచ్చేవారు. భక్తుల సమూహం జయ జయ-ధ్వనుల (ప్రభువు విజయాలు) ప్రతిధ్వని చాలా దూరం వినిపించేదిట. పూజారుల వేద స్తోత్రాల శబ్దాలతో ఆలయం ప్రతిధ్వనించేదిట. చిత్రాలు రచింపబడిన గోడలు, బాగా చెక్కిన శిల్పాలు ఆనాటి కళాత్మక ఔన్నత్యాన్ని తీయచేస్తాయి. గుప్త సామ్రాజ్యం పతనమైన తర్వాత, మైత్రకులు, చాళుక్యులు, తరువాతి గుప్తులు, కాలచూరిలు, పుష్యభూతులు, గుర్జర ప్రతిహారాలు, రాష్ట్రకూటులు మొదలైన అనేక రాజవంశాలు ఉజ్జయినిలో పాలించారు. అందరూ మహాకాళుని భక్తులు గానే ఉండి అర్హులకు అన్నదానాలు, భిక్షలను పంచిపెట్టారు. ఈ కాలంలో అవంతికలో వివిధ దేవతలు, వారి ఆలయాలు, తీర్థాలు, కుండలు, వాపిలు మరియు తోటలు రూపుదిద్దుకున్నాయి. 84 మహాదేవుల ఆలయాలతో సహా అనేక శైవ ఆలయాలు ఇక్కడ ఉన్నాయి. ఉజ్జయిని యొక్క ప్రతి సందు, మూలలో వారి వారి దేవతల చిత్రాలతో కూడిన మతపరమైన స్మారక కట్టడాలుతో మహాకాళ దేవాలయం, దాని మత సాంస్కృతిక పరిసరాల అభివృద్ధి, పురోగతి ఏమాత్రం నిర్లక్ష్యం చేయలేదనే వాస్తవాన్ని తెలియచేస్తోంది. అనేక కావ్య గ్రంథాలలో, ఆలయం ప్రాముఖ్యత, శోభను తెలియచేసాయి. వీటిలో బాణభట్ట హర్షచరిత్, కాదంబరి, శ్రీ హర్స యొక్క నైషధాచరిత్, పద్మగుప్తుని నవసాహసంకచరిత్ర ముఖ్యమైనవి.
పదకొండవ శతాబ్దం ఎనిమిదవ దశాబ్దంలో ఒక గజానావైడ్ కమాండర్ మాల్వాపై దండెత్తి క్రూరంగా దోచుకున్నాడు. అనేక దేవాలయాలను, శిల్పాలను చిత్రాలను ధ్వంసం చేశాడు. కానీ అతి త్వరలో పరమారసులు ప్రతి దానిని పునరుద్ధరించారు. సమకాలీన మహాకాల శాసనం తరువాత పదకొండవ, పన్నెండవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, ఉదయాదిత్య, నరవర్మన్ పాలనలో మహాకాళ ఆలయం పునర్నిర్మితమయింది. ఇది పరమరాసులకు ఎంతో ఇష్టమైన భూమిజ శైలిలో నిర్మితమైంది. ఆలయ సముదాయం, పొరుగు ప్రదేశాలలో లభించే అవశేషాలు ఈ వాస్తవాన్ని ధృవీకరిస్తాయి. ఈ తరహా ఆలయాలు త్రిరథ లేదా పంచరథ ప్రణాళికలో ఉండేవి. అటువంటి దేవాలయాల గుర్తింపునకు సంబంధించి ప్రధాన లక్షణం దాని నక్షత్ర ఆకారపు ప్రణాళిక, శిఖరం. శిఖరానికి సంబంధించినంత వరకు, ఉరుశృంగాలు (మినీ-స్పైర్లు), సాధారణంగా బేసి సంఖ్యలు, బాగా అలంకరించిన వెన్నుముక (హరావళి లేదా లత) మధ్య వరుసలలో క్రమంగా పరిమాణం తగ్గుతూ చిట్యాస్, సుకనాసల నుంచి కార్డినల్ పాయింట్ల వద్ద పైకి లేచింది. ఆలయంలోని ప్రతి భాగం అలంకార రూపాలు లేదా చిత్రాలతో నిండిపోయింది. క్షితిజ సమాంతరంగా, గుడి ముందు నుండి వెనుకకు వరుసగా ప్రవేశం, అర్ధమండపం, గర్భాలయం, వసారా, గర్భగృహం, ప్రదక్షణపథంలో విభజించారు. ఆలయ ఎగువ భాగాలు బలమైన, చక్కగా రూపొందించిన పైలస్టర్లపై ఉన్నాయి. సమకాలీన శిల్ప శాస్త్రాల ప్రకారం, ఆలయ శిల్ప కళలో వివిధ దేవతలు, దేవతలు, నవ గ్రహాలు , అప్సరలు, మహిళా నృత్యకారులు, సేవకులు మొదలైన వారి చిత్రాలు ఉన్నాయి. నటరాజ, కళ్యాణసుందర, రావణానుగ్రహ, గజంతక, సదాశివ, అంధకాసుర సంహారకుడు మొదలైన శైవ చిత్రాలతో పాటు గణేశుడు, పరవతి, బ్రహ్మ, విష్ణువు, సప్త మాతృకల సూర్యుడు మొదలగు చిత్రాలు చెక్కారు. పురాణ గ్రంథాల ప్రకారం చెక్కబడ్డాయి. పూజలు, ఆచారాల నిర్వహణ ఏదో ఒక విధంగా కొనసాగింది. ప్రబంధ చింతామణి, వివిధ తీర్థ కల్పతరు, ప్రబంధ కోశ అన్నీ 13వ-14వ శతాబ్దంలో కూర్చబడ్డాయి. ఈ వాస్తవాన్ని బహిర్గతం చేస్తాయి.. క్రీ.శ15వ శతాబ్దంలో రచించిన విక్రమచరిత్, భోజచరితలో కూడా ఇలాంటి ప్రస్తావన ఉంది. . ఇతిహాసం హమ్మీర మహాకావ్య ప్రకారం, హమ్మీరా, రణతంబోర్ పాలకుడు ఉజ్జయినిలో ఉన్నప్పుడు మహాకాళను పూజించాడు.
పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం నాల్గవ దశాబ్దంలో ఉజ్జయినిలో మరాఠా పాలనను స్థాపించారు. వారు పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం 4వ-5వ దశాబ్దాలలో ఈ ప్రసిద్ధ మహాకాళ ఆలయాన్ని మరొకసారి పునర్నిర్మించాడు. అన్నిటికంటే ఈ ఆలయ విశిష్టత ఏమిటి అంటే
ఉజ్జయిని ‘మహాకాళేశ్వరుడు’ ‘కాల దేవుడు’గా ఎందుకు గౌరవించబడుతున్నాడు అంటే
క్రీ.శ. 4వ శతాబ్దంలో ఖగోళ శాస్త్రంపై వ్రాయబడిన పురాతన గ్రంధం “సూర్య సిద్ధాంతం” భూమి గోళాకారంగా ఉందని ప్రపంచంలో మొదటగా స్థాపించబడింది. ఉజ్జయిని మహాకాళేశ్వర్ దేవాలయం కేంద్ర ప్రస్తావనగా గ్లోబల్ పొజిషనింగ్ కోసం అక్షాంశం మరియు రేఖాంశం అనే భావన చెప్పబడింది.
“0” డిగ్రీ రేఖాంశం కర్కాటక రాశిని కలిసే ప్రదేశమే ఉజ్జయిని మహాకాళేశ్వరాలయం అని సూర్య సిద్ధాంతం వివరిస్తుంది. దాని ఆధారంగా భూమిపై సమయం & స్థానాల గణన జరిగింది.
కాళేశ్వర్ అంటే ‘కాల దేవుడు’.
అందుకే భగవాన్ శివుడు ఇక్కడ కాల దేవుడిగా పూజింపబడతాడు. కాలక్రమంలో బ్రిటిష్ దండయాత్రతో, 0° మెరిడియన్ రిఫరెన్స్ పాయింట్ చివరికి 1884లో “గ్రీన్విచ్కి” మారింది.
పునర్ నిర్మాణానికి 856 కోట్లు
ఉజ్జయిని మహాకాళేశ్వర్ ఆలయ కారిడార్ పునర్నిర్మాణానికి కేంద్ర ప్రభుత్వం 856 కోట్ల రూపాయలను ఖర్చు చేసింది. ప్రధానమంత్రి నరేంద్ర మోడీ ఇటీవల ఇక్కడ శివలింగాన్ని ఆవిష్కరించారు. ప్రాజెక్టును కూడా ప్రారంభించారు. ప్రధాని రాక సందర్భంగా 600 మీటర్ల పొడవు ఉన్న హరిపతక్ వంతెనపై నూనె దీపాలు ఏర్పాటు చేశారు. ప్రస్తుత అభివృద్ధికి ఈ ప్రాంతం పర్యాటక కేంద్రంగా విలసిల్లే అవకాశాలు ఉన్నాయని మధ్యప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి శివరాజ్ సింగ్ అభిప్రాయపడ్డారు. గతంలో ఆలయం 2.87 హెక్టార్లు ఉండగా , పునర్నిర్మాణంతో 47 హెక్టార్లకు పెరిగింది. మహాకాళ్ దారి పొడవునా 108 ఇసుక స్తంభాలను ఏర్పాటు చేశారు. ప్రతి ఇసుక స్తంభంపై త్రిశూలం, శివుడి ముద్రలు ఉన్నాయి. కాశీ విశ్వనాథ ఆలయ పునరాభివృద్ధి కంటే మూడు రెట్లు అధికంగా మహాకాల్ కారిడార్ పునరాభివృద్ధి జరిగినట్టు అధికారులు చెప్తున్నారు. కాగా ఈ ఆలయ అభివృద్ధికి ప్రధానమంత్రి మోడీ ప్రత్యేక చొరవ చూపారు.
