women : రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా (RBI) నివేదిక ప్రకారం, భారతదేశం జెండర్ బడ్జెట్ విధానాలను అమలు చేస్తూ 20 సంవత్సరాలు పూర్తి చేసుకుంది. మొత్తం జండర్ బడ్జెట్ వాటా 2014లో 4.5 శాతం నుంచి 2024లో 6.8 శాతానికి పెరిగింది.
2024-25కి జెండర్ బడ్జెట్ కేటాయింపులు రూ. 3.27 లక్షల కోట్లుగా ఉన్నాయి. ఇది 2023-24 సవరించిన అంచనాల కంటే 18.9 శాతం పెరిగింది. కేంద్రం జెండర్ బడ్జెట్ను మూడు భాగాలుగా విభజించారు. పార్ట్ A లో ప్రత్యేకంగా మహిళలకు ప్రయోజనం చేకూర్చే పథకాలను కలిగి ఉంటుంది. అయితే పార్ట్ Bలో కనీసం 30 శాతం నిధులను మహిళా సంక్షేమం వైపు మళ్లించే కార్యక్రమాలను కలిగి ఉంటుంది.
మహిళా సంక్షేమానికి 30 శాతం కంటే తక్కువ నిధులు కేటాయించే పథకాలపై దృష్టి సారించి 2024-25లో పార్ట్ సి అనే కొత్త కేటగిరీని ప్రవేశపెట్టారు. ముఖ్యంగా 2021, 2025 మధ్య పార్ట్ A కేటాయింపులలో పెరుగుదల ప్రధాన మంత్రి ఆవాస్ యోజన (పేద కుటుంబాలకు గృహాలు), నిరుపేద కుటుంబాలకు LPG కనెక్షన్ల వంటి కార్యక్రమాల ద్వారా నడపాలి అని RBI నివేదిక పేర్కొంది. ఇక జెండర్ బడ్జెట్ భారతదేశ ఆర్థిక విధానాలలో గణనీయమైన మార్పులను తీసుకువచ్చిందని, విద్య, ఆరోగ్య సంరక్షణ, మౌలిక సదుపాయాలలో లింగ సమానత్వాన్ని ప్రోత్సహిస్తున్నట్లు RBI పేర్కొంది.
ఈ రంగంలో చేసిన కృషికి ప్రపంచవ్యాప్తంగా గుర్తింపు పొందిన 23 దేశాలలో భారత్ కూడా ఉంది. ఇది జెండర్ బడ్జెట్ భారతదేశంలో విద్య, ఆరోగ్యం, మౌలిక సదుపాయాల కోసం భారతదేశ ఆర్థిక విధానాలలో మార్పులను ప్రేరేపించింది. భారతదేశంలో లింగ-ఆధారిత లక్ష్యాలను ముందుకు తీసుకువెళుతుంది. ఖర్చులను వర్గీకరించడానికి స్పష్టమైన మెకానిజమ్లను ప్రవేశపెట్టడం, ప్రతిపాదిత లింగ బడ్జెట్ చట్టం వంటి చట్టపరమైన ఫ్రేమ్వర్క్ను అమలు చేయడం, లింగ-ఆధారిత లక్ష్యాలను ముందుకు తీసుకెళ్లడంలో పారదర్శకత, ప్రభావాన్ని మరింత బలోపేతం చేయగలదని నివేదిక సూచించింది.
అదనంగా, 2022లో NITI ఆయోగ్ ప్రతిపాదించిన జెండర్ బడ్జెట్ చట్టం వంటి చట్టపరమైన నిబంధనను రూపొందించడం, ఈ ప్రయత్నాలకు మార్గనిర్దేశం చేయడానికి బలమైన ఫ్రేమ్వర్క్ను అందిస్తుందట. అయితే దీన్ని మొత్తంగా గమనిస్తే 2014లో కేటాయింపులను 4.5 నుంచి 6.8 శాతానికి పెంచిన మోదీ ప్రభుత్వం FY25లో ఏకంగా 18.9%కి చేర్చింది. దీని విలువ రూ.3.27L కోట్లు. కేంద్ర బడ్జెట్ను 3 పార్టులుగా విభజించి మరీ స్కీములు అందిస్తున్నారు. పార్ట్ Aలో పూర్తిగా PMAY, LPG కనెక్షన్ వంటి మహిళల స్కీములే ఉన్నాయి. పార్ట్ B, Cలో కనీసం 30% నిధులు వారి సంక్షేమం కోసం మళ్లిస్తారు.
2024-25 ఆర్థిక సంవత్సరానికి, గ్రామీణాభివృద్ధి మంత్రిత్వ శాఖ పార్ట్ A కేటాయింపులలో 63.7 శాతం వాటాను కలిగి ఉంది. తరువాత గృహాలు, పట్టణ వ్యవహారాలు (23.3 శాతం), పెట్రోలియం, సహజ వాయువు (8.1 శాతం) ఉన్నాయి. ఈ మూడు మంత్రిత్వ శాఖలు కలిపి, పార్ట్ ఎ కింద బడ్జెట్ వ్యయంలో 95 శాతానికి పైగా ఉన్నాయి.
