India-Pakistan water conflict : 1960లో భారత్–పాకిస్థాన్ మధ్య వరల్డ్ బ్యాంక్ మధ్యవర్తిత్వంతో కుదిరిన సింధు జలాల ఒప్పందం (ఇండస్ వాటర్స్ ట్రీటీ – IWT) దక్షిణాసియాలో నీటి పంపిణీకి కీలకమైన ఒప్పందంగా ఉంది. ఈ ఒప్పందం ప్రకారం, సింధు నదీ వ్యవస్థలోని ఆరు నదులను రెండు దేశాల మధ్య విభజించారు. తూర్పు నదులు (సట్లెజ్, బియాస్, రవి) భారత్కు, పశ్చిమ నదులు (సింధు, జీలం, చీనాబ్) పాకిస్థాన్కు కేటాయించబడ్డాయి. అయితే, 2025 ఏప్రిల్ 23న, జమ్మూ కాశ్మీర్లోని పహల్గాం ఉగ్రదాడి (26 మంది పౌరుల మరణం) నేపథ్యంలో భారత్ ఈ ఒప్పందాన్ని తాత్కాలికంగా నిలిపివేసింది. ఈ నిర్ణయం పాకిస్థాన్లో, ముఖ్యంగా పంజాబ్ ప్రావిన్స్లో, తీవ్రమైన నీటి సంక్షోభానికి దారితీసింది.
2025 ఏప్రిల్ 22న జమ్మూ కాశ్మీర్లోని పహల్గాం వద్ద జరిగిన ఉగ్రదాడిలో 26 మంది పౌరులు మరణించారు. ఈ దాడికి పాకిస్థాన్ బాధ్యత వహిస్తుందని భారత్ ఆరోపించింది. దీనికి ప్రతీకారంగా, భారత్ సింధు జలాల ఒప్పందాన్ని తాత్కాలికంగా నిలిపివేస్తూ ఏప్రిల్ 23న ప్రకటించింది. భారత జలశక్తి మంత్రి సీఆర్ పాటిల్, ‘‘పాకిస్థాన్కు ఒక్క చుక్క నీరు కూడా వెళ్లకుండా చూస్తామని’’ ప్రకటించారు. ఈ నిర్ణయం పాకిస్థాన్లో 80% వ్యవసాయ భూములు, 90% ఆహార ఉత్పత్తికి ఆధారమైన సింధు నదీ వ్యవస్థపై తీవ్ర ప్రభావం చూపింది.
Also Read : ఆపరేషన్ సిందూర్.. తునాతునకలైన పాకిస్తాన్ యుద్ధ విమానాలు ఇవే..
ఒప్పందం కీలక అంశాలు
సింధు జలాల ఒప్పందం ప్రకారం, సింధు నదీ వ్యవస్థలోని ఆరు నదులను రెండు విభాగాలుగా విభజించారు.
తూర్పు నదులు: సట్లెజ్, బియాస్, రవి (భారత్కు కేటాయించబడ్డాయి, 41 బిలియన్ క్యూబిక్ మీటర్లు).
పశ్చిమ నదులు: సింధు, జీలం, చీనాబ్ (పాకిస్థాన్కు కేటాయించబడ్డాయి, 99 బిలియన్ క్యూబిక్ మీటర్లు).
ఈ ఒప్పందం పాకిస్థాన్కు సింధు నదీ వ్యవస్థలో 70% నీటిని, భారత్కు 30% నీటిని కేటాయించింది. భారత్ పశ్చిమ నదుల నీటిని నీటిపారుదల కోసం పరిమితంగా మాత్రమే ఉపయోగించుకోగలదు, అయితే విద్యుత్ ఉత్పత్తి, నావిగేషన్ వంటి ఇతర అవసరాలకు ఉపయోగించవచ్చు.
పాకిస్థాన్లో నీటి సంక్షోభం..
పాకిస్థాన్ పంజాబ్ ప్రావిన్స్, దేశంలో 85% ఆహార ఉత్పత్తికి కేంద్రంగా ఉంది, సింధు నదీ వ్యవస్థ నీటిపై ఎక్కువగా ఆధారపడుతుంది. ఇండస్ రివర్ సిస్టమ్ అథారిటీ (IRSA) ప్రకారం, 2025 జూన్ 2 నాటికి పంజాబ్ ప్రావిన్స్లో 1,28,800 క్యూసెక్కుల నీరు అందుబాటులో ఉంది, ఇది 2024 జూన్ 2తో పోలిస్తే 14,888 క్యూసెక్కులు తక్కువ. ఇది 10.3% నీటి కొరతను సూచిస్తుంది. ముఖ్యంగా, ఖరీఫ్ సీజన్ (ఏప్రిల్–జూన్)లో పంటల సాగుకు అవసరమైన నీరు తీవ్రంగా తగ్గడం వ్యవసాయ రంగంపై తీవ్ర ప్రభావం చూపుతోంది.
మంగ్లా, తర్బేలా డ్యామ్లలో నీటి నిల్వలు..
పాకిస్థాన్లోని కీలక రిజర్వాయర్లైన మంగ్లా డ్యామ్ (జీలం నదిపై), తర్బేలా డ్యామ్ (సింధు నదిపై) నీటి నిల్వలు గణనీయంగా తగ్గాయి. మార్చి 2025 నాటికి, తర్బేలా డ్యామ్లో నీటి నిల్వ డెడ్ స్టోరేజ్ స్థాయి కంటే 30 అడుగులు మాత్రమే ఉంది, ఇది గత నెలలో 9 అడుగుల నుండి కొంత మెరుగైనప్పటికీ, ఇప్పటికీ అత్యంత తక్కువ. ఈ రిజర్వాయర్లలో నీటి నిల్వలు 50% వరకు తగ్గడంతో, ఖరీఫ్ పంటల సాగు (పత్తి, వరి, మొక్కజొన్న, చెరకు) రబీ పంటలపై తీవ్ర ప్రభావం పడే అవకాశం ఉంది.
చీనాబ్ నది ప్రవాహాలలో క్షీణత
భారత్లోని బాగ్లిహార్ సలాల్ డ్యామ్ల వద్ద గేట్లను మూసివేయడం, రిజర్వాయర్ ఫ్లషింగ్ కోసం చీనాబ్ నది ప్రవాహాలను తాత్కాలికంగా నిలిపివేయడం వల్ల పాకిస్థాన్లో చీనాబ్ నది నీటి స్థాయిలు గణనీయంగా తగ్గాయి. ఈ నది పాకిస్థాన్ పంజాబ్లో 700 కిలోమీటర్లు ప్రవహిస్తూ, వ్యవసాయానికి కీలకమైన నీటిని సరఫరా చేస్తుంది. IRSA ప్రకారం, చీనాబ్ నదిలో 21% నీటి కొరత ఉంది, మొత్తం సింధు నదీ వ్యవస్థలో 43% కొరత ఏప్రిల్ 2025లో నమోదైంది.
వ్యవసాయ రంగంపై ప్రభావం
పాకిస్థాన్ ఆర్థిక వ్యవస్థలో వ్యవసాయ రంగం 25% వాటాను కలిగి ఉంది, గ్రామీణ జనాభాలో 70% ఈ రంగంపై ఆధారపడి ఉంది. సింధు నదీ వ్యవస్థ నీటిపై 80% వ్యవసాయ భూములు ఆధారపడతాయి. నీటి కొరత కారణంగా, ఖరీఫ్ సీజన్లో పత్తి, వరి, మొక్కజొన్న, చెరకు వంటి నీటి ఎక్కువగా అవసరమైన పంటల సాగు తీవ్రంగా దెబ్బతింటుంది. 2024లో పాకిస్థాన్ పత్తి ఎగుమతులు 2.68 బిలియన్ల విలువైనవి, ఇవి దేశ ఎగుమతులలో 10.6% వాటాను కలిగి ఉన్నాయి. నీటి కొరత వల్ల ఈ ఎగుమతులు గణనీయంగా తగ్గే అవకాశం ఉంది.
విద్యుత్ ఉత్పత్తిపై ప్రభావం..
మంగ్లా, తర్బేలా డ్యామ్లు పాకిస్థాన్ యొక్క జల విద్యుత్ ఉత్పత్తిలో కీలక పాత్ర వహిస్తాయి. నీటి నిల్వలు 50% వరకు తగ్గడంతో, విద్యుత్ ఉత్పత్తి సామర్థ్యం క్షీణించింది. దీని వల్ల, పాకిస్థాన్ కోల్ దిగుమతులపై ఆధారపడాల్సి ఉంటుంది, ఇది దేశ ఆర్థిక వనరులను మరింత ఒత్తిడికి గురిచేస్తుంది, ఎందుకంటే పాకిస్థాన్ ఇప్పటికే విదేశీ మారక నిల్వల కొరతను ఎదుర్కొంటోంది.
తాగునీరు, నగరాలపై ప్రభావం…
కరాచీ వంటి పాకిస్థాన్ ప్రధాన నగరాలు ఇప్పటికే భూగర్భ జలాల క్షీణత, ప్రైవేట్ వాటర్ ట్యాంకర్లపై ఆధారపడుతున్నాయి. సింధు నదీ వ్యవస్థ నుండి నీటి ప్రవాహం తగ్గడంతో, తాగునీరు సరఫరాపై ఒత్తిడి మరింత పెరుగుతుంది, ఇది నగర ప్రాంతాలలో సామాజిక అస్థిరతకు దారితీసే అవకాశం ఉంది.
సామాజిక, రాజకీయ అస్థిరత
సింధు జలాల ఒప్పందం నిలిపివేత తర్వాత, పాకిస్థాన్లోని సింధ్ ప్రావిన్స్లో తీవ్రమైన నిరసనలు చెలరేగాయి. సింధ్లోని నిరసనకారులు, పంజాబ్కు నీటిని మళ్లించేందుకు ప్రతిపాదిత చోలిస్తాన్ కాలువల ప్రాజెక్ట్ను వ్యతిరేకిస్తూ, రహదారులు, రైల్వేలను అడ్డుకున్నారు. ఈ నిరసనలు రాజకీయ అస్థిరతను తెచ్చాయి, పాకిస్థాన్ పీపుల్స్ పార్టీ (పిపిపి) ప్రభుత్వ కూటమి నుండి బయటకు వెళ్లే బెదిరింపు చేసింది.
భారత్ వ్యూహం..
భారత్, చీనాబ్ నదిపై ఉన్న బాగ్లిహార్, సలాల్ డ్యామ్ల గేట్లను మూసివేసి, రిజర్వాయర్ ఫ్లషింగ్ ప్రక్రియను ప్రారంభించింది. ఈ చర్యలు పాకిస్థాన్లో చీనాబ్ నది ప్రవాహాలను తగ్గించాయి. ఖరీఫ్ సీజన్లో నీటి కొరతను మరింత తీవ్రతరం చేశాయి. అదనంగా, భారత్ రవి నదిపై షాహ్పూర్కంది డ్యామ్, మకౌరా పట్టన్ బ్యారేజ్, ఉజ్ డ్యామ్ వంటి ప్రాజెక్టులను పూర్తి చేసి, తూర్పు నదుల నీటిని పూర్తిగా ఉపయోగించుకుంటోంది.
రాంబీర్ కాలువ విస్తరణ
భారత్, చీనాబ్ నదిపై రాంబీర్ కాలువను 120 కిలోమీటర్లకు విస్తరించే ప్రణాళికను పరిశీలిస్తోంది, దీని ద్వారా ప్రస్తుతం 40 క్యూబిక్ మీటర్ల/సెకను నుండి 150 క్యూబిక్ మీటర్ల/సెకను నీటిని మళ్లించవచ్చు. ఈ ప్రాజెక్ట్ పూర్తయితే, పాకిస్థాన్కు చీనాబ్ నీటి ప్రవాహం గణనీయంగా తగ్గుతుంది, అయితే దీనికి కొన్ని సంవత్సరాలు పట్టవచ్చు.
భారత్ చర్యలు పాకిస్థాన్పై ఒత్తిడి తెచ్చే వ్యూహంగా భావించబడుతున్నాయి. అయితే, భారత్కు పశ్చిమ నదుల నీటిని పూర్తిగా నిలిపివేయడానికి అవసరమైన మౌలిక సదుపాయాలు ప్రస్తుతం పరిమితంగా ఉన్నాయి. రన్–ఆఫ్–ది–రివర్ హైడ్రోపవర్ ప్రాజెక్టుల ద్వారా భారత్ పశ్చిమ నదుల నీటిని నియంత్రించవచ్చు, కానీ పూర్తి నిలిపివేతకు భారీ నిర్మాణాలు అవసరం.
పాకిస్థాన్ ఆందోళనలు
పాకిస్థాన్ ఈ నిర్ణయాన్ని ‘‘నీటి యుద్ధం’’గా అభివర్ణించింది, ఇది అంతర్జాతీయ చట్టాలను ఉల్లంఘించే చర్యగా భావిస్తోంది. పాకిస్థాన్ విద్యుత్ మంత్రి అవైస్ లెగారీ, భారత్ నిర్ణయాన్ని ‘‘అసమంజసమైన’’ చర్యగా విమర్శించారు. పాక్ ప్రధానమంత్రి షెహబాజ్ షరీఫ్, తజకిస్థాన్లో జరిగిన గ్లాసియర్ ప్రిజర్వేషన్ సదస్సులో ఈ సమస్యను అంతర్జాతీయ సమాజం దష్టికి తెచ్చారు. అయితే, వరల్డ్ బ్యాంక్, ఈ వివాదంలో జోక్యం చేసుకోదని పేర్కొంది, ఎందుకంటే దాని పాత్ర ఒప్పంద సౌలభ్యంగా మాత్రమే పరిమితం.
అంతర్జాతీయ దృష్టి..
సింధు జలాల ఒప్పందం నిలిపివేత దక్షిణాసియా ప్రాంతీయ స్థిరత్వంపై ప్రభావం చూపే అవకాశం ఉందని విశ్లేషకులు హెచ్చరిస్తున్నారు. పాకిస్థాన్, ఈ నిర్ణయాన్ని అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానంలో సవాలు చేసే అవకాశం ఉంది, అయితే భారత్ దీనిని జాతీయ భద్రతా సమస్యగా చూపడం ద్వారా తన నిర్ణయాన్ని సమర్థించుకుంది.
సింధు జలాల ఒప్పందం నిలిపివేత పాకిస్థాన్లో, ముఖ్యంగా పంజాబ్ ప్రావిన్స్లో, తీవ్రమైన నీటి సంక్షోభానికి దారితీసింది. 2025 జూన్ 2 నాటికి, పంజాబ్లో నీటి లభ్యత 10.3% తగ్గడం, మంగ్లా, తర్బేలా డ్యామ్లలో 50% నీటి నిల్వల కొరత, చీనాబ్ నది ప్రవాహాల క్షీణత వ్యవసాయం, విద్యుత్ ఉత్పత్తి, తాగునీటి సరఫరాపై తీవ్ర ప్రభావం చూపుతున్నాయి. భారత్ డ్యామ్ మూసివేతలు, రాంబీర్ కాలువ విస్తరణ ప్రణాళికలు ఈ సంక్షోభాన్ని మరింత తీవ్రతరం చేసే అవకాశం ఉంది. పాకిస్థాన్ ఈ సంక్షోభాన్ని ఎదుర్కోవడానికి అంతర్గత సంస్కరణలు, అంతర్జాతీయ సహకారం అవసరం, అయితే రాజకీయ అస్థిరత, ఆర్థిక ఒత్తిడి ఈ ప్రక్రియను సవాలుగా మార్చాయి. భారత్ ఈ నిర్ణయాన్ని జాతీయ భద్రతా సమస్యగా సమర్థించుకుంటున్నప్పటికీ, ఈ చర్య దక్షిణాసియా ప్రాంతీయ స్థిరత్వంపై దీర్ఘకాలిక ప్రభావం చూపవచ్చు.
