Balochistan: బలూచిస్తాన్, దక్షిణాసియా, పశ్చిమాసియా సమ్మేళనంలో ఉన్న ఒక భౌగోళికంగా వ్యూహాత్మక ప్రాంతం, తన పురాతన సభ్యతల నుంచి ఆధునిక రాజకీయ సంఘర్షణల వరకు విశిష్టమైన చరిత్రను కలిగి ఉంది. ఈ ప్రాంతం పాకిస్తాన్, ఇరాన్, ఆఫ్ఘనిస్తాన్ల మధ్య విభజించబడి, బలోచ్, బ్రాహుయీ, పష్టున్ జాతులకు నిలయంగా ఉంది. అరేబియా సముద్ర తీరం, హార్ముజ్ జలసంధి సమీపంలో ఉన్న ఈ ప్రాంతం గొప్ప సహజ వనరులు, సాంస్కృతిక వైవిధ్యంతో ఆకర్షిస్తూనే, స్వాతంత్య్ర ఆకాంక్షలు, రాజకీయ అస్థిరతలతో సంక్లిష్టంగా ఉంది.
Also Read: చుట్టూ శత్రువలే.. అయినా ఇప్పటి వరకూ ఓటమెరుగని దేశం.. ఇజ్రాయెల్ విజయరహస్యమిదీ
బలూచిస్తాన్ చరిత్ర 7000 బీసీఈ నాటి మెహర్గఢ్ సభ్యతతో ప్రారంభమవుతుంది, ఇది ప్రపంచంలోని అత్యంత పురాతన వ్యవసాయ సమాజాలలో ఒకటి. కచ్చి మైదానంలో ఉన్న మెహర్గఢ్, గోధుమ, బార్లీ సాగు, జంతువుల పెంపకం, కుండల తయారీ వంటి నియోలిథిక్ లక్షణాలను ప్రదర్శించింది. ఈ ప్రాంతం సింధు లోయ సభ్యతతో వాణిజ్య సంబంధాలను కలిగి ఉంది, మెసొపొటేమియాతో కూడా సంపర్కాలు ఏర్పరచుకుంది. బలూచిస్తాన్ యొక్క భౌగోళిక స్థానం ఇరానియన్ పీఠభూమి, అరేబియా సముద్రం మధ్య దీనిని పురాతన వాణిజ్య మార్గాలలో కీలక కేంద్రంగా మార్చింది. శిలాయుగ శిల్పాలు, రాగి ఆయుధాలు ఈ ప్రాంతంలో బ్రాంజ్ యుగం (2500–1900 బిసిఇ) సమాజాల సంక్లిష్టతను సూచిస్తాయి. చరిత్రకారులు బలూచిస్తాన్ను సుమేరియన్ గ్రంథాలలో ‘మెలుహ్హా’గా పేర్కొన్న ప్రాంతంగా గుర్తిస్తారు.
బలోచ్ జాతి ఉద్భవం..
బలోచ్ ప్రజలు, ఈ ప్రాంతానికి గుర్తింపు ఇచ్చిన ఇరానియన్ మూలాల జాతి, 14వ శతాబ్దంలో బలూచిస్తాన్లో స్థిరపడ్డారు. వారు సున్నీ ఇస్లాం అనుసరించే తెగల సమూహం, బలోచి భాష మాట్లాడతారు. స్థానిక బ్రాహుయీ ప్రజలు, ద్రావిడ భాష మాట్లాడే సమూహం, బలోచ్లతో సహజీవనం చేశారు. బలోచ్ సమాజం సర్దార్ల (తెగ నాయకులు) నాయకత్వంలో సెమీ–రాచరిక జీవనశైలిని అనుసరించింది.
అదనపు వివరం: బలోచ్ల మూలాలు కాస్పియన్ సముద్ర ప్రాంతంలోని కర్మానియా, సిస్తాన్ ప్రాంతాలకు చెందినవిగా భావిస్తారు. 11–13 శతాబ్దాలలో సెల్జుక్ టర్క్ ఆక్రమణలు వారిని బలూచిస్తాన్ వైపు వలస వెళ్లేలా చేశాయి. బలోచి కవిత్వం, సంగీతం, సాహిత్యం వారి సాంస్కృతిక గుర్తింపును బలపరిచాయి, ఇవి స్వాతంత్య్ర ఆకాంక్షలను ప్రతిబింబిస్తాయి.
ఇస్లామీకరణ, సామ్రాజ్యాల ఆధీనం
7వ శతాబ్దంలో రషీదున్ ఖలీఫాత్ ఆధీనంలో బలూచిస్తాన్ ఇస్లామీకరించబడింది. 654 సీఈలో ముస్లిం ఆక్రమణలు ఈ ప్రాంతాన్ని ఉమయ్యద్, అబ్బాసిద్ ఖలీఫాత్ల ఆధీనంలోకి తెచ్చాయి. తరువాత, సఫ్ఫారిడ్ (9వ శతాబ్దం), ఘజనవిడ్ (10–11 శతాబ్దాలు), ఘోరిడ్ (12వ శతాబ్దం) సామ్రాజ్యాలు బలూచిస్తాన్పై ఆధిపత్యం సాధించాయి. ఈ సామ్రాజ్యాలతో బలోచ్ తెగలు తరచూ ఘర్షణలలో ఉండేవి. ఘజనవిడ్ల ఆక్రమణల సమయంలో ఖుజ్దార్, సిస్తాన్ వంటి ప్రాంతాలు బలోచ్ తెగల తిరుగుబాట్లకు కేంద్రాలుగా మారాయి. 12వ శతాబ్దంలో మంగోల్ ఆక్రమణలు బలూచిస్తాన్ను దాదాపు ఒంటరిగా మార్చాయి, ఇది బలోచ్ తెగల స్వాతంత్య్ర ఆకాంక్షలను మరింత బలపరిచింది.
కలాత్ ఖానాత్..
1666లో స్థాపితమైన కలాత్ ఖానాత్ బలూచిస్తాన్ చరిత్రలో ఒక మైలురాయి. బ్రాహుయీ నాయకుడు మీర్ అహ్మద్ ఖాన్ నేతృత్వంలో ఈ రాజ్యం మొఘల్ సామ్రాజ్యం నుంచి స్వాతంత్య్రం సాధించింది. 18వ శతాబ్దంలో నసీర్ ఖాన్ I ఆధ్వర్యంలో కలాత్ ఖానాత్ ఆఫ్ఘన్ దుర్రానీ సామ్రాజ్యంపై తిరుగుబాటు చేసి, స్వాయత్త రాజ్యంగా బలపడింది. కలాత్ ఖానాత్ బలోచ్, బ్రాహుయీ తెగలను ఏకం చేసి, సిస్తాన్, మక్రాన్, కచ్చి వంటి ప్రాంతాలను తన ఆధీనంలోకి తెచ్చింది. నసీర్ ఖాన్ యొక్క సైనిక విజయాలు బలూచిస్తాన్ను ప్రాంతీయ శక్తిగా స్థాపించాయి, కానీ అంతర్గత తెగ విభేదాలు దీని విస్తరణను అడ్డుకున్నాయి.
బ్రిటిష్ వలసవాదం..
19వ శతాబ్దంలో బ్రిటిష్ రాజ్ బలూచిస్తాన్ను తమ ఆధీనంలోకి తీసుకుంది. 1876లో కలాత్ ఒప్పందం ద్వారా కలాత్, మక్రాన్, ఖరాన్, లాస్ బెలా రాజ్యాలు బ్రిటిష్ రక్షణలో స్వాయత్త పాలన కలిగి ఉండేవి. బ్రిటిష్ వారు బలూచిస్తాన్ను రష్యన్ విస్తరణ నుంచి రక్షించే బఫర్ జోన్గా ఉపయోగించారు. 1893లో డ్యూరాండ్ లైన్ బలూచిస్తాన్ను ఆఫ్ఘనిస్తాన్తో విభజించింది, ఇది బలోచ్ జాతీయవాద ఉద్యమాలకు మూలంగా మారింది. బ్రిటిష్ అధికారి సర్ రాబర్ట్ సాండెమాన్ ‘‘సాండెమానైజేషన్’’ విధానం ద్వారా సర్దార్లను బ్రిటిష్ ఏజెంట్లుగా మార్చి, పరోక్ష పాలనను అమలు చేశాడు. ఈ విధానం తెగల మధ్య విభేదాలను పెంచడంతో బలోచ్ జాతీయవాదం ఊపందుకుంది. బ్రిటిష్ రాజ్ సమయంలో గ్వాదర్ ఓడరేవు ఒమన్ సుల్తాన్ ఆధీనంలో ఉండేది, ఇది 1958లో పాకిస్తాన్కు అప్పగించబడింది.
స్వాతంత్య్రం, విలీనం..
1947లో భారత స్వాతంత్య్రం సమయంలో, కలాత్ ఖానాత్ నాయకుడు మీర్ అహ్మద్ యార్ ఖాన్ బలూచిస్తాన్ను స్వతంత్ర రాష్ట్రంగా ప్రకటించాడు. ఆగస్టు 15, 1947న కలాత్ స్వాతంత్య్రం పొందినప్పటికీ, పాకిస్తాన్ ఒత్తిడితో 1948 మార్చి 27న విలీన ఒప్పందంపై సంతకం చేయవలసి వచ్చింది. ఈ విలీనం బలోచ్ జాతీయవాదులలో తీవ్ర అసంతృప్తిని రేకెత్తించింది. విలీన ఒప్పందాన్ని బలోచ్ నాయకులు బలవంతంగా జరిగిన చర్యగా భావించారు. 1948లో మీర్ అహ్మద్ యార్ ఖాన్ సోదరుడు ప్రిన్స్ అబ్దుల్ కరీం నేతృత్వంలో తిరుగుబాటు జరిగింది, ఇది బలోచ్ స్వాతంత్య్ర ఉద్యమానికి నాంది పలికింది. 1958–60, 1962–63, 1973–77లలో తిరుగుబాట్లు జరిగాయి, ఇవి పాకిస్తాన్ సైన్యం ద్వారా అణచివేయబడ్డాయి.
సమకాలీన బలూచిస్తాన్..
పాకిస్తాన్లో బలూచిస్తాన్ అతిపెద్ద ప్రావిన్స్, దేశ భూభాగంలో 44% ఆక్రమిస్తుంది, కానీ జనాభా కేవలం 6% మాత్రమే. సుయి గ్యాస్ క్షేత్రం, రాగి, బంగారం వంటి సహజ వనరులతో సమృద్ధమైన ఈ ప్రాంతం ఆర్థిక వెనుకబాటుతనం, అవస్థాపన లోపం, రాజకీయ నిర్లక్ష్యంతో సతమతమవుతోంది.
బలోచ్ తిరుగుబాటు..
2003 నుంచి, బలూచిస్తాన్ లిబరేషన్ ఆర్మీ (BLA), బలూచ్ రిపబ్లికన్ ఆర్మీ వంటి సమూహాలు స్వాయత్తత లేదా స్వాతంత్య్రం కోసం సాయుధ పోరాటం సాగిస్తున్నాయి. ఈ తిరుగుబాట్లు పాకిస్తాన్ సైన్యం ద్వారా కఠినంగా అణచివేయబడుతున్నాయి, బలవంతంగా అదృశ్యాలు, మానవ హక్కుల ఉల్లంఘనల ఆరోపణలు ఉన్నాయి. చైనా–పాకిస్తాన్ ఆర్థిక కారిడార్ (CPEC)లో గ్వాదర్ ఓడరేవు అభివృద్ధి బలూచిస్తాన్ను భౌగోళిక రాజకీయ కేంద్రంగా మార్చింది. అయితే, బలోచ్లు ఈ ప్రాజెక్ట్లో స్థానికులకు ఉపాధి, ఆర్థిక ప్రయోజనాలు లభించడం లేదని ఆరోపిస్తున్నారు. ఇరాన్లోని సిస్తాన్–బలూచిస్తాన్ ప్రావిన్స్లో జైష్ అల్–అద్ల్ వంటి సున్నీ తిరుగుబాటు గ్రూపులు శాంతిని భగ్నం చేస్తున్నాయి. ఆఫ్ఘనిస్తాన్లోని బలోచ్ ప్రాంతాలు తాలిబాన్ పాలన కారణంగా అస్థిరంగా ఉన్నాయి.
శాంతి, సమానత్వం కోసం..
బలూచిస్తాన్ భవిష్యత్తు రాజకీయ స్థిరత్వం, ఆర్థిక అభివృద్ధి, సాంస్కృతిక గుర్తింపు సంరక్షణపై ఆధారపడి ఉంది. స్థానిక బలోచ్లకు విద్య, ఆరోగ్యం, ఉపాధి అవకాశాలు కల్పించడం తిరుగుబాటు ఉద్దేశాలను తగ్గించగలదు. బలోచ్ గుర్తింపును గౌరవించే సమాఖ్య విధానం శాంతిని పునరుద్ధరించడంలో కీలకం.
