Manmohan Singh : భారత మాజీ ప్రధాని డాక్టర్ మన్మోహన్ సింగ్ 92 సంవత్సరాల వయసులో గురువారం అర్థరాత్రి కన్నుమూశారు. ఆయన దేశ రాజకీయాలకు కొత్త దిశా నిర్దేశం చేయడమే కాకుండా సామాన్య ప్రజల జీవితాల్లో పెనుమార్పులను తీసుకొచ్చిన దీర్ఘదర్శి. భారతదేశానికి అటువంటి నాయకుడు మరొకరు లేరంటే అతిశయోక్తికాదు. రెండు పర్యాయాలు ప్రధానిగా ఉన్న సమయంలో ఆయన తీసుకున్న చారిత్రాత్మక నిర్ణయాలు నేటికీ ప్రజల నోళ్లలో నానుతున్నాయి. 1991 నాటి ఆర్థిక సంస్కరణలు ప్రపంచ వేదికపై భారతదేశ ఆర్థిక వ్యవస్థను స్థాపించినట్లయితే, ఆయన ప్రధానమంత్రిగా భారతదేశం ప్రతి పౌరుడికి ప్రాథమిక హక్కులను కల్పించడం ద్వారా సామాజిక భద్రత కొత్త అధ్యాయాన్ని లిఖించారు.
విద్య, ఆహారం, ఉద్యోగం, సమాచారం వంటి హక్కులకు చట్టపరమైన గుర్తింపు లభించిన సమయం ఇదే. విద్యా హక్కు, సమాచార హక్కు, ఎంఎన్ఆర్ఈజీఏ కింద ఉపాధి హక్కు, ఆహార హక్కు (ఆహార భద్రత చట్టం) వంటి చట్టాలు కోట్లాది ప్రజల జీవితాల్లో సానుకూల మార్పులను తీసుకొచ్చాయి.
1. MNREGA: ప్రతి గ్రామంలో ఉపాధి హామీ
దేశంలోని గ్రామీణ ప్రాంతాల రూపురేఖలను మార్చిన మన్మోహన్ సింగ్ ప్రభుత్వ పథకం మహాత్మా గాంధీ జాతీయ ఉపాధి హామీ చట్టం (MNREGA). 2005లో అమలు చేయబడిన ఈ పథకం పేద వర్గానికి అటువంటి బలమైన ఉపాధి మద్దతును అందించింది, ఇది ఆదాయాన్ని పెంచడమే కాకుండా, గ్రామాల్లో కొత్త అవకాశాలకు కూడా మార్గం తెరిచింది. 100 రోజుల ఉపాధి హామీ పథకం ప్రతి కుటుంబానికి ఆశాకిరణంగా మారింది. గ్రామ రహదారుల నుండి బావుల వరకు ప్రతిదానిని నిర్మించడంలో దీని పాత్ర మౌలిక సదుపాయాలను బలోపేతం చేయడమే కాకుండా మహిళలకు పని కల్పించడం ద్వారా స్వయం సమృద్ధిగా మారడానికి అవకాశం ఇచ్చింది. కానీ దేశం కరోనా మహమ్మారి వంటి విపత్తును ఎదుర్కొన్నప్పుడుమహాత్మా గాంధీ జాతీయ ఉపాధి హామీ చట్టం (MNREGA) నిజమైన అవసరం తెలిసొచ్చింది. లాక్డౌన్ సమయంలో లక్షల మంది వలస కార్మికులు తమ గ్రామాలకు తిరిగి వచ్చారు. అప్పుడు మహాత్మా గాంధీ జాతీయ ఉపాధి హామీ చట్టం (MNREGA) వారికి జీవనాధారంగా ఉద్భవించింది. 2020-21లో ఈ పథకం కింద 11 కోట్ల మందికి పైగా ఉపాధి పొందారు.
కోవిడ్ మాత్రమే కాదు, అది వరద సంక్షోభం అయినా లేదా గ్రామంలో ఏదైనా విపత్తు అయినా – మహాత్మా గాంధీ జాతీయ ఉపాధి హామీ చట్టం (MNREGA) ప్రతి క్లిష్ట సమయంలో దాని ప్రాముఖ్యతను నిరూపించింది. ఇదే పథకాన్ని 2015లో ప్రధాని నరేంద్ర మోదీ ‘కాంగ్రెస్ వైఫల్యాలకు స్మారక చిహ్నం’గా పేర్కొన్నారు. రాజకీయ ఆరోపణలు, ప్రత్యారోపణలు ఉన్నప్పటికీ, ఈ పథకం ఇప్పటికీ గ్రామీణ భారతదేశానికి వెన్నెముకగా మిగిలిపోయింది.
2. RTI: ప్రజల చేతిలో పారదర్శకత అధికారం
సంవత్సరం 2005 తేదీ అక్టోబర్ 12. ఈ రోజున, భారతదేశంలో ఒక చట్టం అమలులోకి వచ్చింది, ఇది పాలనా ముఖచిత్రాన్ని మార్చివేసింది – సమాచార హక్కు చట్టం (RTI). పారదర్శకత , జవాబుదారీతనంలో కొత్త అధ్యాయాన్ని లిఖించిన ఈ చట్టం సాధారణ ప్రజలకు ఆయుధంగా నిరూపించబడింది. ప్రభుత్వ అధికారుల నుండి ఎలాంటి సమాచారం అయినా అడిగే హక్కు ప్రతి పౌరునికి ఆర్టీఐ ఇచ్చింది. ఒకప్పుడు సామాన్య ప్రజానీకానికి అందని ప్రభుత్వ పనుల ఇప్పుడు ప్రతి ఒక్కరికీ తెలుస్తున్నాయి. అవినీతిని ఎదుర్కోవడానికి ఇది శక్తివంతమైన మాధ్యమంగా పరిగణించబడింది. కొన్నేళ్లలోనే ఈ చట్టం సామాన్యుల గొంతుకగా మారింది. ఈ చట్టాన్ని వాస్తవానికి మన్మోహన్ సింగ్ కంటే ముందు అటల్ బిహారీ వాజ్పేయి ప్రభుత్వం 2002లో సమాచార స్వేచ్ఛ చట్టం రూపంలో ప్రవేశపెట్టింది. అయితే, వాజ్పేయి ప్రభుత్వం దీనికి సంబంధించిన నిబంధనలను రూపొందించలేదు, అందువల్ల ఈ చట్టం ఎప్పుడూ అమలు కాలేదు.
3. విద్యాహక్కు- విద్య ప్రతి బిడ్డ హక్కు.
విద్యా హక్కు (RTE) చట్టం 1 ఏప్రిల్ 2010న అమలులోకి వచ్చింది. ఈ సందర్భంగా డాక్టర్ మన్మోహన్ సింగ్ మాట్లాడుతూ, “విద్య అనేది ఒక సౌకర్యం మాత్రమే కాదు, ప్రతి బిడ్డ హక్కు” అని అన్నారు. ఈ చట్టం ప్రకారం, ఆరు నుండి పద్నాలుగు సంవత్సరాల మధ్య వయస్సు ఉన్న పిల్లలందరికీ ఉచిత, నిర్బంధ విద్య హక్కు ఇవ్వబడింది. సమాజంలోని ప్రతి వర్గానికి విద్యను అందించడం, వనరుల కొరత కారణంగా ఏ పిల్లవాడు తన కలలను కోల్పోకుండా చూసుకోవడం దీని లక్ష్యం. ఈ చట్టం ద్వారా దేశంలోని ఎనిమిది కోట్ల మందికి పైగా పిల్లలకు నేరుగా లబ్ధి చేకూరుతుందని అంచనా. విద్యా హక్కు ఉచిత విద్యను వాగ్దానం చేయడమే కాకుండా, దానికి సంబంధించిన అనేక ప్రధాన సమస్యలకు పరిష్కారాలను కూడా అందిస్తుంది. ఆర్థికంగా వెనుకబడిన వర్గాలు, వెనుకబడిన వర్గాల పిల్లలకు విద్యా ప్రమాణాలను మెరుగుపరచడానికి చట్టంలో నిబంధన ఉంది. బ్యూరోక్రసీ వెబ్ నుండి ఉచిత పాఠశాల అడ్మిషన్లకు ప్రయత్నాలు జరిగాయి, తద్వారా ప్రతి పిల్లవాడు ఎటువంటి ఆటంకం లేకుండా చదువుకోవచ్చు.
4. ఆహార హక్కు చట్టం- ప్రతి ప్లేట్లో ఆహారం హామీ
2013లో ఆమోదించబడిన జాతీయ ఆహార భద్రతా చట్టం (ఆహార హక్కు చట్టం) మన్మోహన్ సింగ్ ప్రభుత్వం చారిత్రాత్మక చొరవ. దేశంలోని ప్రతి పేదవాడికి పౌష్టికాహారం అందించడమే దీని లక్ష్యం. ఈ చట్టం ప్రకారం, జనాభాలో 67శాతం మందికి రాయితీపై ఆహార ధాన్యాలు అందించబడ్డాయి. చట్టం ప్రకారం, పేద అణగారిన కుటుంబాలకు ప్రతి నెల వ్యక్తికి 5 కిలోల గోధుమలు, బియ్యం లేదా ముతక ధాన్యాలు ఇస్తారు. దీని ధర కూడా నామమాత్రమే – బియ్యం కిలో రూ. 3, గోధుమలు కిలో రూ. 2 మాత్రమే. మహిళను కుటుంబానికి అధిపతిగా చేయడం, తద్వారా మహిళలకు సాధికారత కల్పించడం ఈ చొరవ ప్రత్యేకత.
