Manual Scavenging: మురుగు కాలువలు, సెప్టిక్ ట్యాంకులను చేతులతో శుభ్రపరిచే పనిని మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ అంటారు. ప్రమాదకరమైన మురుగు కాల్వలను శుభ్రం చేస్తూ, కాలువలను మారుస్తూ చాలా మంది మాన్యువల్ స్కావెంజర్లు ప్రాణాలు కోల్పోయారు. గణాంకాల ఆధారంగా చూస్తే 1983 నుంచి 2023 వరకు మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ పనులు చేస్తూ 941 మంది ప్రాణాలు కోల్పోయారు. ఇవి అధికారిక గణాంకాలు ఒకింత కంగారు పెట్టించే విధంగా ఉన్నాయి. నమోదుకాని మరణాల గురించిన సమాచారం లేదు. 2013 సంవత్సరంలో ఢిల్లీ భారతదేశంలోని మొదటి రాష్ట్రం. ఇది మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ను నిషేధించింది. కానీ నేటికీ భారతదేశంలోని అనేక రాష్ట్రాల్లో మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ చేస్తున్నారు. భారతదేశంలో ఇంకా ఎంత మంది ఈ పని చేస్తున్నారు? ఈ పనిలో గరిష్ట సంఖ్యలో వ్యక్తులను కలిగి ఉన్న రాష్ట్రాన్ని ఈ కథనంలో తెలుసుకుందాం.
ఆగస్టు 2023 నాటికి మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ను పూర్తిగా తొలగించాలని ప్రభుత్వం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. కానీ ఇది జరగలేదు. దేశంలోని అనేక జిల్లాల్లో ఇప్పటికీ మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ పని జరుగుతోంది. దేశంలోని మొత్తం 766 జిల్లాల్లో 732 మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ రహిత జిల్లాలుగా ప్రకటించబడ్డాయి. కానీ నేటికీ ఈ పని చాలా చోట్ల జరుగుతోంది. దేశంలో మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ చేస్తున్న మొత్తం వ్యక్తుల గురించిన పూర్తి సమాచారం అందుబాటులో లేదు. దీనికి భిన్నమైన కారణాలు ఉన్నాయి. అయితే ప్రభుత్వం గతంలో విడుదల చేసిన అధికారిక గణాంకాల గురించి మాట్లాడితే 2011 లెక్కల ప్రకారం 1.8 లక్షల కుటుంబాలు మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్పై ఆధారపడి జీవిస్తున్నాయి. భారత ప్రభుత్వ సామాజిక న్యాయం, సాధికారత మంత్రిత్వ శాఖ 2023 నివేదిక ప్రకారం, దేశంలో 5,80,98 మాన్యువల్ స్కావెంజర్లను గుర్తించారు.
ఈ రాష్ట్రం నుండి చాలా మంది వ్యక్తులు
భారతదేశంలో మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ రికార్డులు క్రమం తప్పకుండా నిర్వహించబడవు. దేశంలో మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ చేసే వారి ఖచ్చితమైన సంఖ్య తెలియకపోవడానికి ఇదే కారణం. కానీ ప్రభుత్వ అధికారిక నివేదిక ప్రకారం, 2021 సంవత్సరంలో, ఉత్తరప్రదేశ్ మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్లో ముందంజలో ఉంది. నివేదిక ప్రకారం, ఉత్తరప్రదేశ్లో 37,379 మంది మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ చేసేవారు. దీని తర్వాత మహారాష్ట్రలో 7,378 మందిని చేర్చారు. కాబట్టి ఉత్తరాఖండ్ మూడవ స్థానంలో ఉంది, ఇందులో 6,170 మంది ఉన్నారు. అయితే, ఇప్పుడు ఈ గణాంకాలు తగ్గుముఖం పట్టాయి. తాజా గణాంకాలు అధికారికంగా వెలువడలేదు.
భారతదేశంలో మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ పై నిషేధం
2013 సంవత్సరంలో మాన్యువల్ స్కావెంజర్స్ నిషేధం విధించారు. వారి పునరావాస చట్టం, 2013 భారత ప్రభుత్వంచే ఆమోదించబడింది. దీని కింద మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ పూర్తిగా నిషేధించబడింది. ఇది కాకుండా, భారత ప్రభుత్వం 2023 సంవత్సరంలో నమస్తే పథకాన్ని కూడా ప్రారంభించింది. మాన్యువల్ స్కావెంజింగ్ను నిషేధించడం ద్వారా యాంత్రీకరణను ప్రోత్సహిస్తున్నందున, పారిశుద్ధ్య కార్మికులకు కూడా నమస్తే పథకం కింద ఆరోగ్య బీమా, సరైన శిక్షణ ఇస్తున్నారు. దీంతో పాటు శుభ్రపరిచే పనులు చేపట్టేందుకు వారికి భద్రతా పరికరాలను కూడా అందజేస్తున్నారు.
