1975 Emergency India : 1975 జూన్ 25న ప్రారంభమైన ఎమర్జెన్సీ, భారత ప్రజాస్వామ్య చరిత్రలో ఒక చెరగని మచ్చగా నిలిచింది. అప్పటి ప్రధానమంత్రి ఇందిరా గాంధీ నాయకత్వంలో 21 నెలల పాటు కొనసాగిన ఈ అత్యయిక స్థితి, పౌర హక్కులను కాలరాసి, రాజ్యాంగ విలువలను దెబ్బతీసింది. ప్రసార మాధ్యమాల స్వేచ్ఛను అణచివేయడం, రాజకీయ ప్రత్యర్థులను జైల్లో నిర్బంధించడం, బలవంతపు కుటుంబ నియంత్రణ వంటి చర్యలు దేశవ్యాప్తంగా భయాందోళనలను సృష్టించాయి.
ఎమర్జెన్సీకి నేపథ్యం..
1971 లోక్సభ ఎన్నికల్లో రాయబరేలీ నియోజకవర్గం నుంచి గెలిచిన ఇందిరా గాంధీపై అవినీతి ఆరోపణలు రాగా, 1975 జూన్ 12న అలహాబాద్ హైకోర్టు ఆమె ఎన్నికను రద్దు చేసింది. ఆమెను ఆరేళ్లపాటు ఎన్నికల్లో పోటీ చేయకుండా నిషేధించడంతో రాజకీయ సంక్షోభం తీవ్రమైంది. ఈ తీర్పు ఎమర్జెన్సీ ప్రకటనకు ప్రధాన కారణంగా నిలిచింది.
దేశవ్యాప్త నిరసనలు
గుజరాత్లో విద్యార్థుల నిరసనలు, బీహార్లో జయప్రకాశ్ నారాయణ్ నేతృత్వంలోని ‘సంపూర్ణ క్రాంతి’ ఉద్యమం, 1974లో జార్జ్ ఫెర్నాండేజ్ సారథ్యంలో జరిగిన రైల్వే సమ్మె వంటివి ఇందిరా ప్రభుత్వంపై ఒత్తిడిని పెంచాయి. ఈ ఉద్యమాలు ప్రభుత్వ వ్యతిరేక శక్తులను ఏకం చేశాయి.
అంతర్గత రాజకీయ ఒత్తిడి
ఇందిరా గాంధీ రాజకీయ ఆధిపత్యాన్ని కాపాడుకోవాలనే ఉద్దేశంతో, రాజ్యాంగంలోని 352వ అధికరణను ఉపయోగించి ఎమర్జెన్సీని విధించారు. ఈ నిర్ణయం ఆమె అధికారాన్ని సుస్థిరం చేసినప్పటికీ, దీర్ఘకాలంలో ప్రజాస్వామ్యానికి ముప్పుగా మారింది.
ఎమర్జెన్సీలో చీకటి ఘట్టాలు
పౌర హక్కుల హరణ
ఎమర్జెన్సీ సమయంలో పౌరుల ప్రాథమిక హక్కులు రద్దు చేయబడ్డాయి. హెబియస్ కార్పస్ హక్కును సైతం నిలిపివేయడంతో, అక్రమ అరెస్టులకు వ్యతిరేకంగా న్యాయస్థానాలను ఆశ్రయించే అవకాశం లేకుండా పోయింది. ఏడీఎం జబల్పూర్ కేసు (1976)లో సుప్రీంకోర్టు 4:1 తీర్పుతో ఈ హక్కుల రద్దును సమర్థించడం వివాదాస్పదమైంది.
పత్రికా స్వేచ్ఛపై ఆంక్షలు
ప్రసార మాధ్యమాలపై కఠిన నియంత్రణలు విధించబడ్డాయి. వార్తాపత్రికలు ప్రచురించే ప్రతి అక్షరం ప్రధానమంత్రి కార్యాలయం ఆమోదం పొందాల్సి వచ్చింది. నిరసనగా, కొన్ని పత్రికలు సంపాదకీయాల స్థానంలో ఖాళీ పేజీలను ప్రచురించాయి. విమర్శనాత్మక ప్రచురణలు నిషేధానికి గురయ్యాయి.
బలవంతపు కుటుంబ నియంత్రణ
ఇందిరా గాంధీ కుమారుడు సంజయ్ గాంధీ నేతృత్వంలో అమలైన నిర్బంధ కుటుంబ నియంత్రణ కార్యక్రమం దేశవ్యాప్తంగా వివాదాస్పదమైంది. 1976లో లక్షలాది మందిపై బలవంతంగా నస్బంది ఆపరేషన్లు చేయగా, కొన్ని సందర్భాల్లో ప్రాణనష్టం కూడా సంభవించింది.
మురికివాడల తొలగింపు
ఢిల్లీలోని తుర్కమాన్ గేట్ వంటి ప్రాంతాల్లో సుందరీకరణ పేరుతో పేదల ఇళ్లను హెచ్చరిక లేకుండా కూల్చివేశారు. ఈ చర్యలు అనేక కుటుంబాలను నిరాశ్రయులను చేశాయి. ఉదాహరణకు, 74 ఏళ్ల మెహ్రూ నిషా వంటి వ్యక్తులు తమ జీవితాలను కోల్పోయిన బాధను ఇప్పటికీ వెల్లడిస్తున్నారు.
42వ రాజ్యాంగ సవరణ
ఇందిరా ప్రభుత్వం 42వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా విస్తృతమైన మార్పులు తీసుకొచ్చింది. రాజ్యాంగ పీఠికలో ‘సోషలిస్టు’, ‘సెక్యులర్’, ‘ఇంటిగ్రిటీ’ పదాలను చేర్చడంతోపాటు, న్యాయవ్యవస్థ అధికారాలను కట్టడి చేసే చర్యలు చేపట్టింది. ఈ సవరణలు ‘మినీ రాజ్యాంగం’గా పిలవబడ్డాయి.
ఎమర్జెన్సీ పరిణామాలు
ఆర్థిక సంక్షోభం..
ఎమర్జెన్సీ కాలంలో ద్రవ్యోల్బణం 29%కి చేరగా, ధాన్యం ఉత్పత్తి 9.5% తగ్గింది. ఈ ఆర్థిక అస్థిరత ప్రజల జీవన ప్రమాణాలను దెబ్బతీసింది.
రాజకీయ పరిణామం
1977 ఎన్నికల్లో కాంగ్రెస్ పార్టీ ఘోర పరాజయం చవిచూసింది. మొరార్జీ దేశాయ్ నేతృత్వంలో జనతా పార్టీ అధికారంలోకి వచ్చి, తొలి కాంగ్రెసేతర ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేసింది.
సామాజిక, రాజ్యాంగ ప్రభావం
ఎమర్జెన్సీ భారత ప్రజాస్వామ్యంపై గాఢమైన ప్రభావం చూపింది. రాజ్యాంగ హత్య దినంగా జూన్ 25ను గుర్తించాలని నరేంద్ర మోదీ ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది. ఈ ఘటన ప్రజాస్వామిక విలువల రక్షణ గురించి దేశవ్యాప్తంగా చర్చను రేకెత్తించింది.
చరిత్ర నుంచి పాఠాలు
ఎమర్జెన్సీ భారత రాజ్యాంగం, ప్రజాస్వామ్యం యొక్క స్థిరత్వాన్ని పరీక్షించిన ఒక చీకటి ఘట్టం. ఏకపక్ష అధికారం, అతిగా ఉపయోగించిన చట్టాలు పౌర స్వేచ్ఛలను ఎలా హరిస్తాయో ఈ కాలం స్పష్టం చేసింది. ఈ చరిత్ర నుంచి నేర్చుకుని, రాజ్యాంగ విలువలను, పత్రికా స్వేచ్ఛను, పౌర హక్కులను కాపాడుకోవడం భవిష్యత్ తరాల బాధ్యత.
